De btw voor groente en fruit afschaffen… het lijkt een prachtig en concreet voorbeeld van het “Omzien naar elkaar” dat het huidige kabinet tot haar motto heeft verheven. Én de (minder kapitaalkrachtige) burgers in hun portemonnee helpen én ze ook nog eens stimuleren gezonder te gaan eten. Dat zou een tweesnijdend zwaard moeten zijn, maar wie verder kijkt dan zijn electorale neus lang is, ziet dat die btw-vlieger niet opgaat. Mijn gezonde advies aan de beleidsmakers en volksvertegenwoordigers: je kunt beter ten halve keren, dan ten hele dwalen.

Op 15 december 2021 presenteerden VVD, D66, CDA en CU hun coalitieakkoord “Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst“. Een van de vele voornemens van de coalitiepartners was te onderzoeken of het btw-tarief voor groente en fruit verlaagd kan worden van 9% naar 0%. Zo’n verlaging was lange tijd niet mogelijk op grond van het Europese recht. Een verlaging van het btw-tarief tot 5% was het maximaal haalbare, maar de invoering van een nieuw 5%-tarief was voor onze fiscus ICT-technisch niet op korte termijn te realiseren.^[1] Die ondergrens van 5% verdween echter op 7 december 2021 door een akkoord om de lidstaten op het terrein van de btw-tarieven meer vrijheid te geven. Dit akkoord, dat lidstaten onder meer de mogelijkheid biedt om een nultarief in te voeren op (bepaalde) levensmiddelen, is op 5 april 2022 officieel bekrachtigd en trad een dag later in werking.^[2] Het Europese recht vormt dus geen beletsel meer voor het invoeren van een nultarief op groente en fruit in Nederland. 

Kabinet en Kamer willen het heel graag!

Het kabinet is inmiddels druk bezig met het onderzoek naar de invoering van het nultarief op groente en fruit. De regering heeft de Tweede Kamer toegezegd zich tot het uiterste in te spannen om dat nultarief nog tijdens de lopende kabinetsperiode in te voeren en de Kamer voor de zomer te informeren over een plan van aanpak, inclusief een onderzoek naar de afwegingen en keuzes op het gebied van uitvoering die daarbij horen.^[3]

Wie mocht denken dat de invoering appeltje-eitje is, stuit al snel op een aantal spreekwoordelijke uitdagingen.

Om te beginnen is er een afbakeningskwestie: wat is eigenlijk “groente en fruit”?^[4]

Nu is het zo dat de verkoop van eten en drinken, met uitzondering van alcoholische dranken, belast is tegen het verlaagde btw-tarief van 9%. De invoering van een nultarief voor groente en fruit betekent dat deze categorie ‘eet- en drinkwaren’ afgebakend moet worden. Maar hoe? Moeten alleen onbewerkte groente en dito fruit belast worden tegen het nultarief? Of gaat het nultarief ook gelden voor (bepaalde) bewerkte producten, zoals gedroogde peulvruchten, een blikje tomatenpuree, gesneden groente en fruit en een fles vers vruchtensap? En gaat het nultarief ook (deels) gelden voor verspakketten of salades die naast groente en/of fruit ook andere producten bevatten, zoals vlees, vis, kruiden, noten en/of saus? 

Het zijn slechts een paar voorbeelden die laten zien dat de invoering van een nultarief voor groente en fruit onvermijdelijk leidt tot afbakeningsvragen en -geschillen. De afbakeningsvrijheid van Nederland is namelijk niet onbegrensd. Op grond van het Europese recht moeten soortgelijke producten dezelfde btw-behandeling krijgen.

Maar waarom eigenlijk?

De vraag of de invoering van het nultarief voor groente en fruit een wenselijke maatregel is, lijkt inmiddels een gepasseerd station. Welk weldenkend mens kan daar nu tegen zijn?

Mag ik een poging tot weldenken doen? Het zou namelijk goed zijn als de regering en de Tweede Kamer niet aan de vraag over de wenselijkheid voorbijgaan. Het gaat immers om een maatregel die de schatkist naar schatting meer dan 1 miljard euro kost.^[5] Dat is niet niks. Het is daarom een goede zaak om na te gaan wat die dure btw-maatregel nu eigenlijk oplevert? Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Stel dat een huishouden per week voor € 40 aan groente en fruit koopt. Dan drukt op die boodschappen nu € 3,30 btw (9/109 x € 40). Bij de verlaging van het btw-tarief van 9% naar 0% heeft dit huishouden dus maximaal € 3,30 per week meer te besteden. Als het nultarief voor groente en fruit bedoeld is om de koopkracht van consumenten (met een smalle beurs) te versterken, dan zet deze maatregel dus niet echt zoden aan de dijk. Dat het huidige btw-tarief van 9% op groente en fruit er volgens Kamerlid Nijboer (PvdA) ‘flink in hakt’ klopt dus niet.^[6]

Niks lagere prijzen

Dat een btw-verlaging van 9% naar 0% op groente en fruit leidt tot een lagere prijs voor groente en fruit is helemaal niet vanzelfsprekend. Dit hangt namelijk af van de bereidheid van de ondernemer om de btw-verlaging door te berekenen aan de consument. Doet hij dit niet of niet volledig, dan leidt de btw-verlaging slechts tot een hogere winstmarge en dus tot een subsidiëring van de ondernemer. En wat wil het geval? Uit onderzoek blijkt keer op keer dat het prijsverlagende effect van een btw-verlaging veelal beperkt (en soms zelfs nihil) is.^[7] Zo wordt in een Working Paper van het IMF uit 2015 met enige voorzichtigheid geconcludeerd dat bij een btw-tariefsverlaging gemiddeld genomen circa 30% van het btw-voordeel terechtkomt bij de consument.^[8] Dat betekent dat van het maximale btw-voordeel van € 3,30 in het voorbeeld hiervoor vermoedelijk slechts een fractie en mogelijk zelfs helemaal niets terechtkomt bij de consument. 

Niks gezonder leven

En dat is nog niet alles. Stel dat de invoering van het nultarief op groente en fruit leidt tot een prijsverlaging, gaan consumenten het bespaarde bedrag dan volledig aanwenden om gezonder te leven (lees: meer groente en fruit kopen)? Het antwoord is: nee. Voor groente en fruit ligt de prijselasticiteit volgens het Voedingscentrum^[9] en Raboresearch^[10]rond de 0.5. Dit betekent dat bij een verlaging van de prijs van groente en fruit met 10%, de vraag naar groente en fruit met 5% toeneemt. Dus zelfs als de btw-verlaging voor groente en fruit volledig ten goede komt aan de consument, hetgeen ronduit onaannemelijk is zoals ik eerder betoogde, dan wordt hooguit de helft van dit voordeel door de consumenten gebruikt om meer groente en fruit te kopen. In ons voorbeeld dus ongeveer € 1,65. 

Gezonde maatregel voor de kapitaalkrachtigen

Ook het argument dat vooral de huishoudens met lage inkomens gebaat zouden zijn bij een btw-verlaging overtuigt niet. Als de btw-verlaging al leidt tot een prijsverlaging, dan zijn het de huishoudens met de hoge(re) inkomens die hiervan het meeste profiteren. Simpelweg omdat zij relatief meer uitgeven aan groente en fruit.^[11] En dan heb ik het nog niet eens gehad over de administratieve rompslomp voor ondernemers met de kosten vandien, de uitvoeringskosten voor de Belastingdienst en de kosten van afbakeningsgeschillen voor de rechterlijke macht, de Belastingdienst en ondernemers die de btw-verlaging voor groente en fruit tot gevolg heeft…

Kortom: de regering en de leden van de Tweede Kamer doen er verstandig aan om het goedbedoelde, maar weinig doordachte voornemen tot invoering van het nultarief op groenten en fruit te heroverwegen. Het is immers beter om ten halve te keren dan om ten hele te dwalen. Zo fris en fruitig is een nultarief dus helaas niet.

---

^[1] Ministerie van Financiën, Fichebundel beleidsopties. Bouwstenen voor een beter belastingstelsel, 1 mei 2020, p. 183. 

^[2] Richtlijn (EU) 2022/542 van de Raad van 5 april 2022 tot wijziging van Richtlijnen 2006/112/EG en (EU) 2020/285 wat de btw-tarieven betreft, PbEU 2022, L 107/1.

^[3] Brief Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 12 mei 2022, nr. 3354972-1028005.

^[4] Brief Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van 12 mei 2022, nr. 3354972-1028005. Zie ook: https://over-ons.belastingdienst.nl/daarom-duurt-de-btw-verlaging-op-groente-en-fruit-langer/

^[5] Kamerstukken II 2020/21, 35 830 XIV, nr. 6, p. 3.

^[6] Kamerstukken II 2021–2022, 35 925 IX, nr. 25, p. 20.

^[7] D. Benedek, R. de Mooij, M. Keen en P. Wingender, Estimating VAT Pass Through, IMF Working Paper, WP/15/215. 

^[8] Ministerie van Financiën, Fichebundel beleidsopties. Bouwstenen voor een beter belastingstelsel, 1 mei 2020, p. 184 en aldaar aangehaalde literatuur.

^[9] https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/prijselasticiteit-gezond-en-ongezond-eten, geraadpleegd op 23 mei 2022.

^[10] https://research.rabobank.com/far/en/sectors/regional-food-agri/lagere-btw-en-dus-hogere-groente-en-fruitconsumptie-zo-simpel-is-het-niet.html, geraadpleegd op 23 mei 2022.

^[11] https://www.mejudice.nl/artikelen/detail/verlaag-btwtarief-groeten-en-fruit-niet, geraadpleegd op 23 mei 2022. Zie ook: L. Bettendorf en S. Cnossen, Bouwstenen voor een moderne btw, CPB Policy Brief 2014/02.