“Een groot deel van de bedrijfsopvolgingen kan zonder BOR plaatsvinden.”
– Centraal Planbureau, 2022【1】

Moet een familiebedrijf bij overlijden van de oprichter forse belasting betalen over het ondernemingsvermogen? Of geldt hier een uitzondering, omdat we de continuïteit van zulke bedrijven moeten beschermen? Die vraag staat centraal in de eerste aflevering van The Floris-podcast “De belastingen getaxeerd” en raakt aan een fundamenteel dilemma in het Nederlandse belastingstelsel.

In een scherpe maar zorgvuldige dialoog verkennen fiscalisten Ineke Koele en Pim Perquin de herkomst, werking en maatschappelijke gevolgen van de BOR. Daarbij hanteren zij een Socratische stijl die uitnodigt tot reflectie en het afwegen van argumenten aan beide zijden. Precies wat nodig is bij een onderwerp dat zowel bij ondernemers als in de politiek gevoelig ligt.

Wat is de BOR eigenlijk?

De Bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) is een fiscale faciliteit die tot doel heeft de continuïteit van ondernemingen bij overdracht te waarborgen. Bij schenking of vererving van ondernemingsvermogen biedt de regeling aanzienlijke vrijstellingen in de inkomsten- en erfbelasting. Waar een reguliere vererving van bijvoorbeeld €20 miljoen aan aandelen in een bedrijf kan leiden tot een gecombineerde belastingdruk van ongeveer 45%, verlaagt de BOR die last tot slechts 3 à 4%.

De regeling geldt alleen voor daadwerkelijk ondernemingsvermogen en onder strikte voorwaarden – zoals het minimaal vijf jaar voortzetten van het bedrijf na de overdracht. Maar de impact is groot. Zoals Koele en Perquin schetsen, vormt de BOR vaak het hart van de fiscale strategie voor familiebedrijven.

De oorsprong van deze regeling ligt in de jaren vijftig. Een sprekend voorbeeld is de casus van Willem van der Vorm, grootaandeelhouder van het familiebedrijf HAL. Na zijn kinderloos overlijden moest 45% erfbelasting worden voldaan, wat de continuïteit van het concern in gevaar bracht. De oplossing werd gevonden in een stichting, wat de basis vormde voor latere beleidsvorming rondom bedrijfsopvolging. Onderzoeksjournalist Joep Dohmen reconstrueerde deze casus in een serie artikelen over de familie Van der Vorm in NRC, zomer 2024【2】.

Argumenten vóór de BOR

De BOR is niet zomaar een technische faciliteit; ze raakt aan diepgewortelde waarden over ondernemerschap, eigendom en langetermijndenken. Voorstanders brengen verschillende kernargumenten naar voren:

1. Bevordering van ondernemerschap en continuïteit

De regeling voorkomt dat familiebedrijven bij overdracht gedwongen worden aandelen of bedrijfsmiddelen te verkopen om belasting te betalen. Dat beschermt de operationele continuïteit en behoudt ondernemerschap binnen de familie. De gedachte is dat belastingheffing geen reden mag zijn voor bedrijfsbeëindiging.

2. Bijdrage aan de reële economie

Familiebedrijven vertegenwoordigen circa 60% van de werkgelegenheid in het Nederlandse MKB【3】. Ze zijn vaak sterk verankerd in hun regio en opereren met een langetermijnvisie. Door hun vermogensstructuur (weinig vreemd vermogen) zijn ze minder flexibel in het aantrekken van financiering, waardoor een forse belastingclaim problematisch kan zijn bij opvolging.

3. Internationale concurrentiepositie

Ook andere landen kennen gunstige regelingen voor bedrijfsoverdracht. Duitsland kent bijvoorbeeld uitstelmogelijkheden en zelfs volledige vrijstellingen onder voorwaarden. Het Verenigd Koninkrijk en België bieden eveneens substantiële faciliteiten. Nederland zou, zo stellen voorstanders, het vestigingsklimaat voor familiebedrijven schaden door de BOR te versoberen【4】.

Argumenten tégen de BOR

Tegenstanders van de BOR vragen zich af of de regeling in haar huidige vorm nog te rechtvaardigen is. Hun bezwaren zijn principieel, praktisch én beleidsmatig van aard.

1. Fiscale ongelijkheid en bevoordeling van grote vermogens

De BOR geldt alleen voor ondernemingsvermogen. Bezit in de vorm van bijvoorbeeld vastgoed of spaargeld komt niet in aanmerking, hoe lang ook opgebouwd. Dit creëert een fundamentele ongelijkheid tussen erfgenamen van ondernemers en die van niet-ondernemers. Het Centraal Planbureau becijferde dat “een groot deel van de overdrachten van familiebedrijven zonder de BOR ook mogelijk zou zijn geweest”, omdat de financieringscapaciteit van deze bedrijven groot genoeg is【1】.

2. Vergroting van vermogensongelijkheid

De BOR bevoordeelt met name grotere familievermogens. Hoe groter het bedrijf, hoe groter het belastingvoordeel – een effect dat in contrast staat met het progressieve karakter van ons belastingstelsel. In 2020 berekende Follow the Money dat de BOR tot honderden miljoenen euro’s aan gemiste belastinginkomsten leidt, geconcentreerd bij een kleine groep families【5】.

3. Versmalling tot fiscale doelredenering

In de praktijk sturen adviseurs vaak aan op overdracht op jonge leeftijd of net vóór overlijden, puur om optimaal van de regeling te profiteren. Dit leidt tot keuzes die primair fiscaal worden ingegeven en niet vanuit het belang van het bedrijf of de familie. Koele en Perquin wijzen erop dat deze “fiscalisering van bedrijfsopvolging” het gesprek over goed ondernemerschap in de weg staat.

Tussen maatwerk en systeem

In de podcastaflevering wordt een interessante alternatieve denkrichting besproken: in plaats van een vrijstelling bij vererving, zou de belasting tijdelijk kunnen worden uitgesteld. Alleen wanneer daadwerkelijk liquide middelen beschikbaar komen – bijvoorbeeld bij dividenduitkering of verkoop – volgt belastingheffing. In Duitsland wordt al gewerkt met dit soort regelingen, waarbij vermogenstoetsen bepalen of belasting uitgesteld of kwijtgescholden wordt【6】.

Een radicaler voorstel komt van econoom Gabriel Zucman, die pleit voor het toestaan van betaling van erfbelasting in de vorm van aandelen. Zo zou de overheid tijdelijk mede-eigenaar worden van strategische familiebedrijven – een gedachte die in eerste instantie controversieel klinkt, maar interessant is in het licht van publieke betrokkenheid bij de economie.

CONCLUSIE: De BOR raakt aan de kern van de vraag: wie draagt welke last in een samenleving? En hoe maken we ruimte voor duurzaam ondernemerschap zonder dat het belastingstelsel ongelijkheid bevordert? Voorlopig blijft de BOR bestaan, zij het met enkele aanpassingen: de vrijstelling daalt van 83% naar 70% en vastgoed wordt uitgesloten. Maar het publieke en politieke debat is nog lang niet uitgewoed. De podcastaflevering van The Floris nodigt uit tot een diepere, principiële bezinning op de rechtvaardigheid, doelmatigheid en toekomstbestendigheid van deze regeling.

Beluister de volledige aflevering van The Floris-podcast (opgenomen in februari 2024) over dit onderwerp: klik hier

Meer The Floris-podcasts beluisteren? klik hier

Bronnen

【1】Centraal Planbureau (2022), Evaluatie fiscale regelingen gericht op bedrijfsoverdracht, cpb.nl
【2】Joep Dohmen (2024), Serie over de familie Van der Vorm, NRC, zomereditie
【3】CBS (2021), MKB en familiebedrijven in cijfers, cbs.nl
【4】PwC (2020), Internationale vergelijking bedrijfsopvolgingsregelingen, pwc.nl
【5】Follow the Money (2020), ‘De BOR: miljoenenvoordeel voor een handjevol families’, ftm.nl
【6】Hoge Raad van Duitsland (2014), Grondwettelijke toetsing bedrijfsopvolgingsregeling, zie ook samenvatting op belastingbelangen.nl