De algemene mening blijft hardnekkig: grote bedrijven betalen in Nederland nauwelijks belasting. Ze zouden slim gebruikmaken van ingewikkelde constructies en gunstige regelingen, terwijl de gewone burger en het mkb de lasten dragen. Maar klopt dit beeld (nog) wel? In de podcast aflevering 8 van The Floris “De belastingen getaxeerd” sprak Hans Rijsbergen, beleidsadviseur bij de Directie Grote Ondernemingen van de Belastingdienst, over de veranderende relatie tussen de Belastingdienst en de grootste bedrijven van ons land. Een verhaal over een verschuiving van controle naar vertrouwen, zonder de realiteit uit het oog te verliezen.

Het debat over belastingen is vaak fel, vol veronderstellingen en soms met weinig diepgang. The Floris wil – ook met de eigen podcasts – juist die nuance brengen en het vertrouwen tussen burger en overheid verbeteren. Het gesprek met Hans Rijsbergen geeft een bijzonder kijkje achter de schermen bij de afdeling van de Belastingdienst die zich bezighoudt met de grootste spelers in de Nederlandse economie.

Van ‘jonge honden’ naar actieve partners?

Denk je aan de Belastingdienst, dan zie je misschien inspecteurs voor je die achteraf fouten opsporen en aanslagen opleggen. Rijsbergen, die al in 1988 bij de dienst begon, herkent dat beeld uit het verleden. “Toen ik begon, hing er echt een sfeer van veel jonge inspecteurs,” vertelt hij. “Een mentaliteit van ‘jonge honden’ die zoveel mogelijk fouten wilden vinden bij bedrijven. Dan deed je het goed.” 

De dienst was toen nog opgedeeld per belastingsoort (inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting, omzetbelasting, loonheffing). Succes hing af van hoeveel fouten je ontdekte. Tegenwoordig is de werkwijze sterk veranderd, zeker bij de Directie Grote Ondernemingen (GO). Daar worden alle belastingzaken van één groot bedrijf in samenhang bekeken. De focus is verschoven van achteraf controleren naar het stimuleren van vrijwillige naleving van de regels. “In feite willen we vooral bereiken dat er geen fouten worden gemaakt en dat we niets hoeven te herstellen,” zegt Rijsbergen.

Horizontaal toezicht: een grote verandering

Een belangrijk idee in deze omslag is Horizontaal Toezicht (HT), dat rond 2005 werd ingevoerd. Dit model, internationaal ook wel ‘Cooperative Compliance’ genoemd en gesteund door organisaties als de OESO, draait om wederzijds vertrouwen, begrip en openheid tussen de Belastingdienst en het bedrijf. Ondernemingen die eraan meedoen, maken afspraken met de Belastingdienst, delen informatie vooraf en moeten laten zien dat ze hun belastingzaken goed hebben ingericht via een zogenoemd Tax Control Framework (TCF).

Rijsbergen noemt de start van HT een “grote verandering”. Hij was in het begin zelf terughoudend: “Ik dacht: zijn ze niet goed bij hun hoofd?” Maar al snel bleek dat het veel tijd scheelt om aan de voorkant duidelijkheid te creëren in plaats van eindeloos te discussiëren over fouten uit het verleden. Door vooraf te werken met vertrouwen (dat natuurlijk moet worden verdiend en bijgehouden), ontstaat er meer zekerheid voor zowel het bedrijf als de staatskas. Dit past bij managementmodellen zoals die van Stephen Covey in boeken als “Trust & Inspire”, waarin staat dat vertrouwen en inspiratie vaak beter werken dan strenge controle (het oude ‘Dominion and Control’-model).

Het hardnekkige idee dat grote bedrijven geen vennootschapsbelasting (VPB, de winstbelasting) betalen, wordt door de cijfers bijgesteld.

Wie vallen er onder ‘Grote Ondernemingen’?

De Directie GO heeft een grote portefeuille. Het gaat niet alleen om de allergrootste multinationals en bedrijven op de beurs (de “Top 100” profit-organisaties), maar ook om grote familiebedrijven, investeringsmaatschappijen, ministeries, gemeenten, provincies, grote zorginstellingen en zelfs de Belastingdienst zelf. De regels om te bepalen of een organisatie onder GO valt, zijn gebaseerd op het Burgerlijk Wetboek Boek 2: bedrijven die aan minimaal twee van de drie criteria voldoen (omzet > €15 miljoen, balanstotaal > €7,5 miljoen, meer dan 50 medewerkers) worden individueel begeleid. In totaal zijn dat ongeveer 7.500 organisaties.

Deze groep is financieel erg belangrijk. Jaarlijks draagt de Directie GO ongeveer €266 tot €270 miljard aan belastingen af. Dat is tweederde van alle Nederlandse belastinginkomsten. Hierbij horen alle soorten belasting die deze organisaties betalen of inhouden, zoals loonheffingen voor hun werknemers.

Het hardnekkige idee dat grote bedrijven geen vennootschapsbelasting (VPB, de winstbelasting) betalen, wordt door de cijfers bijgesteld. Hoewel VPB in heel Nederland maar circa 8% van de totale belastinginkomsten oplevert, is dat binnen GO ongeveer 20%. Grote bedrijven dragen dus zeker bij via winstbelasting. De daadwerkelijke belastingdruk blijft echter een discussiepunt, mede door internationale constructies.

Schipperen tussen vertrouwen en controle

Betekent de nadruk op vertrouwen dat er geen controle meer is? Nee, zegt Rijsbergen. De aanpak hangt af van het gedrag van het bedrijf. Ondernemingen die open zijn, hun TCF¹ op orde hebben en willen samenwerken, krijgen meer vertrouwen en minder intensief toezicht. Wie echter de regels oprekt, met agressieve belastingtrucs werkt of niet open is, wordt juist strenger gecontroleerd. Dan kan de Belastingdienst alsnog een klassiek onderzoek doen.

“Het is onze taak om op te treden als bedrijven zich niet aan de regels houden,” zegt Rijsbergen. Het motto is: “Vertrouwen, tenzij…”.

Hierdoor moeten medewerkers van de Belastingdienst niet alleen veel weten van belastingen, maar ook sociale vaardigheden hebben: ze moeten goed kunnen communiceren, gedrag kunnen inschatten, de bedrijfssector begrijpen en in gesprek kunnen blijven, ook als er meningsverschillen zijn.

Uitdagingen en de toekomst

De Belastingdienst staat niet op zichzelf. Openbare kwesties zoals de discussies rond Uber of internationale afspraken brengen spanningen met zich mee. De dienst zoekt naar een balans tussen de wettelijke geheimhoudingsplicht en de roep vanuit de samenleving om meer openheid. Bovendien heeft de Toeslagenaffaire veel schade toegebracht aan het vertrouwen, wat leidt tot extra voorzichtigheid met nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie, aldus het rapport “Ongekend Onrecht”²

Vooruitkijkend werkt de Belastingdienst aan het plan ‘Koers B/D 25-30’. Een belangrijk idee daarin is ‘Naleving door Ontwerp’ (of ‘Vanzelf Goed’). Dat betekent dat systemen zo worden gemaakt dat belastingregels bijna automatisch worden gevolgd, bijvoorbeeld door btw direct af te dragen bij een aankoop. Dit kan grote technologische en mogelijk ook wettelijke aanpassingen vereisen.

Conclusie: Een voortdurend gesprek

Uit het gesprek met Hans Rijsbergen blijkt dat belastingheffing bij grote ondernemingen ingewikkelder en genuanceerder is dan vaak wordt gedacht. De Belastingdienst is duidelijk opgeschoven richting een aanpak gebaseerd op samenwerking en vertrouwen, zonder goedgelovig te zijn. Het blijft een voortdurend zoeken naar evenwicht, waarbij de fiscus inspeelt op de houding van het bedrijf. Die ontwikkeling, al is die soms onzichtbaar voor het grote publiek, is belangrijk. Een goed werkende relatie tussen de Belastingdienst en grote ondernemingen, met heldere afspraken, wederzijds begrip en transparantie, versterkt niet alleen de staatskas, maar ook het broodnodige vertrouwen tussen burgers, bedrijven en de overheid.

Beluister nu The Floris-podcast met Hans Rijsbergen: klik hier

Ga naar het LinkedIn-profiel van Hans Rijsbergen: klik hier

The Floris-podcast gemist?

Aflevering 1 over de Bedrijfsopvolgingsregeling gemist? klik hier.

Aflevering 2 over Opmerkelijke Belastingconstructies gemist? klik hier

Aflevering 3 over Belastingen en ultrarijke mensen gemist? klik hier

Aflevering 4 over Het fiscale evenwicht met gast Jeroen Peters gemist? klik hier.

Aflevering 5 over Bubbele belastingheffing voor artiesten en sporters met gast Dick Molenaar gemist? klik hier

Aflevering 6 over De fiscale aardverschuiving van Femke Groothuis’ Ex’tax Project gemist? klik hier

Aflevering 7 over Een nieuwe Apple & Starbucks Tax in Europa? Met Rutger Hafkenscheid gemist? Klik hier

Voetnoten en verhelderingen

1. Een Tax Control Framework (TCF) is een samenstel van processen en interne beheersingsmaatregelen dat ervoor moet zorgen dat de fiscale risico’s van een bedrijf bekend zijn en beheerst worden. ↩︎
2. Het rapport ‘Ongekend onrecht‘ toont een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Nederlandse overheid. Door een samenspel van harde regelgeving, vooringenomen handelen en vooral door geen gehoor te geven aan noodsignalen hebben tienduizenden ouders en kinderen hun leven zien veranderen in een moeras van ellende. ↩︎